Η Ψυχοθεραπεία και η Θρησκευτική παρηγορία έχουν αναπτύξει η καθεμία τις μεθόδους της για να καθησυχάζουν υπαρξιακές αγωνίες όπως ο θάνατος, η μοναξιά, η ελευθερία, η ανάγκη νοήματος. Από τα πρώτα της βήματα η ψυχανάλυση κράτησε μια μάλλον απορριπτική στάση απέναντι στη θρησκευτική πίστη. Ο Φρόυντ, ερμήνευε την έντονη ανάγκη για πίστη σε μια ανώτερη, αόρατη και πατρικού τύπου δύναμη ως μια ακόμη έκφανση των εσωτερικών συγκρούσεων του Ιd με το super-ego η οποία εμφανίζεται με τη μορφή νευρωτικής συμπεριφοράς.
Η αλήθεια είναι πως οι πεποιθήσεις και οι βασικές πρακτικές προσεγγίσεις της ψυχοθεραπείας και της θρησκευτικής παρηγορίας βρίσκονται συχνά στους αντίποδες. Όμως, μοιράζονται μια κοινή αποστολή: διακονούν την απόγνωση, που είναι εγγενής στην ανθρώπινη μοίρα. Μερικές φορές έχουν κοινές μεθόδους. Την προσωπική δυαδική σχέση, τη διαδικασία της εξομολόγησης, της εσωτερικής εξερεύνησης, της συγχώρησης των άλλων και του εαυτού. (Religion and Psychiatry, IrvinD. YaloM)
Στηρίζονται και οι δύο στην αγάπη προς τον άνθρωπο.
Η μελαγχολία της Κυριακής όταν αρχίζει και σουρουπώνει συνδέεται συνήθως με την εργασία και την ιδέα της επιστροφής στο γραφείο μετά από ένα μικρό διάλειμμα. Βέβαια, δεν είναι μόνο ότι έχουμε κάποιου είδους δουλειά να κάνουμε που συμπαρασύρει τη διάθεσή μας, αλλά ότι επιστρέφουμε στη λάθος δουλειά, ακόμη και αν δεν γνωρίζουμε για το ποια θα μπορούσε να είναι η σωστή για εμάς.
Το να νιώθουμε πως είμαστε σε λάθος δουλειά και ότι η αληθινή μας κλίση παραμένει ανεξερεύνητη, δεν είναι μικρή δυσφορία. μπορεί να είναι η κεντρική υπαρξιακή κρίση της ζωής μας.
Συνήθως καταφέρνουμε να κρατάμε μακριά τη φωνή αυτού που πραγματικά θα θέλαμε να κάνουμε κατά τη διάρκεια της εβδομάδας μιας που είμαστε πολύ απασχολημένοι και έχουμε άμεση ανάγκη τα χρήματα. Η φωνή όμως αυτή έρχεται τα βράδια της Κυριακής. Όπως ένα φάντασμα που αιωρείται μεταξύ δύο κόσμων, δεν του επιτρέπεται να ζήσει ή να πεθάνει, και έτσι χτυπά την πόρτα της συνείδησης, απαιτώντας επίλυση.
Είμαστε λυπημένοι, ή πανικοβλημένοι, επειδή μια πλευρά μας αναγνωρίζει ότι ο χρόνος τελειώνει και ότι δεν κάνουμε προς το παρόν αυτό που πρέπει με ό,τι μας έχει απομείνει από τη ζωή μας. Η αγωνία του Κυριακάτικου απογεύματος είναι η συνείδησή μας που προσπαθεί να μας παρακινήσει άναρθρα να κάνουμε περισσότερα από τον εαυτό μας.
Γνωρίζουμε – επειδή υπάρχουν αρκετά παραδείγματα ανθρώπων που το έκαναν – ότι θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τα ταλέντα μας, ότι δεν χρειάζεται να είμαστε δυστυχισμένοι σε αυτόν τον τομέα, γεγονός που προσθέτει ένα αίσθημα ντροπής αν εξακολουθούμε να είμαστε.
Δεν χρειάζεται να είμαστε τόσο σκληροί με τον εαυτό μας. Όχι γιατί δεν πρέπει, αλλά γιατί δεν βοηθάει. Μπορούμε να είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι δεν κάνουμε αυτό που θα θέλαμε, ενώ ταυτόχρονα είμαστε αβέβαιοι για τον πραγματικό μας σκοπό.
Η απάντηση είναι η υπομονή, η δομή και η σταθερή πρόθεση. Χρειαζόμαστε λίγη από την πειθαρχία του ντετέκτιβ ή του αρχαιολόγου που συναρμολογεί τα κομμάτια ενός σπασμένου βάζου. Δεν θα πρέπει να απορρίπτουμε την αγωνία μας αδιαμαρτύρητα ως “την κυριακάτικη μελαγχολία”, που μπορεί να καταπραϋνθεί με ένα ποτό και μια ταινία. Ίσως να τη βλέπουμε σαν μια συγκεχυμένη αλλά κεντρική αναζήτηση ενός πραγματικού εαυτού που έχει καλυφθεί κάτω από την ανάγκη να ευχαριστήσουμε τους άλλους και να φροντίσουμε τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες για κύρος και χρήματα.
Με άλλα λόγια, δεν θα βοηθήσει να κρατάμε τα κυριακάτικα απογευματινά μας συναισθήματα μόνο για τα κυριακάτικα βράδια. Αλλά ίσως να τοποθετήσουμε αυτά τα συναισθήματα στο κέντρο της ζωής μας και να τα αφήσουμε για μια διαρκή εξερεύνηση που συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας, για μήνες και πιθανώς για χρόνια, και που δημιουργεί συζητήσεις με τον εαυτό μας, με φίλους, με μέντορες και με επαγγελματίες.
«Οι πυρκαγιές φέτος άρχισαν πολύ νωρίς. Τι θα γίνει το καλοκαίρι; Έχω ένα τρομερό άγχος και φόβο. Ανησυχώ πως κάτι κακό θα μου συμβεί, θα έχω παγιδευτεί και δεν θα υπάρχει κανείς να με βοηθήσει».
Όπως και να το παρουσιάζουμε, η κλιματική αλλαγή είναι κακά νέα. Η μεταβολή του κλίματος θα κάνει κάποια μέρη του κόσμου ακατοίκητα και άλλα αφιλόξενα. Οι επιπτώσεις θα είναι άνισες, απρόβλεπτες και άδικες. Το συναισθηματικό τσουνάμι που θα σαρώσει στο πεδίο, είναι πιο κοντά από όσο φανταζόμαστε. Το τραύμα και το συναίσθημα έχουν άμεση σχέση με την κλιματική αλλαγή και αυτό το βλέπουμε και από την ύπαρξη ‘καινούργιων’ λέξεων που μαθαίνουμε για να ονομάσουμε και να καταλάβουμε καλύτερα τις επιπτώσεις της στον ψυχισμό μας. Η οικολογική θλίψη και το οικολογικό άγχος είναι λέξεις που περιγράφουν την αίσθηση της απώλειας ή το άγχος που αισθανόμαστε που σχετίζονται με το περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας ενός σταθερού μέλλοντος. Η αίσθηση ότι χάνουμε το σπίτι μας, παρόλο που δεν το έχουμε εγκαταλείψει.
Το οικολογικό άγχος είναι μια φυσιολογική απάντηση στην κλιματική έκτακτη ανάγκη και όπως περιγράφεις μπορεί να οδηγήσει σε θυμό, απελπισία, φόβο, απόγνωση ή ακινητοποίηση-παράλυση. Η αίσθηση της ανημπόριας είναι πολύ χαρακτηριστική. Η αίσθηση ότι η κλίμακα της περιβαλλοντικής κρίσης είναι τόσο μεγάλη που ως άτομα δεν μπορούμε να επέμβουμε. Σε πρώτη φάση ίσως σε βοηθήσει να εστιάσεις σε αυτά που μπορείς να ελέγξεις, όπως για παράδειγμα στην προετοιμασία για έκτακτους κινδύνους, όπως κάποια μέτρα ασφαλείας στο χώρο που μένεις ή η δημιουργία ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης.
Μπορείς να αναλάβεις δράση όπως για παράδειγμα να συμμετέχεις σε προσπάθειες για το περιβάλλον, όπως ανακύκλωση, εθελοντισμό για καθαρισμό των παραλιών, ή δράσεις που σημαίνουν κάτι για σένα. Αυτό ίσως σε γειώσει και νιώσεις πως έχεις κάποιον έλεγχο στην κατάσταση. Μείνε ενημερωμένη αλλά βάλε και κάποιο όριο στο πόσες και για πόση ώρα θα καταναλώνεις ειδήσεις.
Πέρα όμως από τα πρακτικά, είναι σημαντικό να βρίσκουμε τρόπους να επικοινωνούμε τη θλίψη, το φόβο και το άγχος που νιώθουμε και σε άλλους ανθρώπους. Είναι σημαντικό γιατί με το μοίρασμα και την επικοινωνία, την επαφή μπορούμε να πάρουμε και να δώσουμε στήριξη, να γίνουμε πιο δυνατοί. Η σύνδεση, η συμμετοχή σε κοινότητες ή ομάδες (ακόμα και πολύ μικρές, στην πολυκατοικία σου, στη γειτονιά σου, στο δήμο σου) μπορούν να προσφέρουν στήριξη.
Όλα τα συμπτώματα του κλιματικού άγχους δεν είναι απαραίτητα συναισθήματα που πρέπει να ξεφορτωθούμε, αλλά μαθήματα που μπορούμε να πάρουμε, ιδανικά εάν γίνεται με ασφαλή τρόπο, μέσα από ουσιαστική δράση και θετική κοινωνική, ψυχολογική και οικολογική αλλαγή.
Οι αληθινές πολυτέλειες της ζωής εκδηλώνονται συχνά στις πιο απλές μορφές. Βρίσκονται στην ανεμελιά των ήρεμων πρωινών, όπου ο χρόνος κυλάει αργά. Στην ελευθερία να επιλέγουμε και να σχεδιάζουμε τη δική μας πορεία, σ’έναν ήρεμο, ξεκούραστο και αναζωογονητικό βραδυνό ύπνο, στην ψυχική και πνευματική ηρεμία. Βρίσκονται στις ήρεμες και “βαρετές” ημέρες όπου η απλότητα και η ικανοποίηση ευδοκιμούν. Βρίσκονται όταν είμαστε παρόντες, σε αυτό που συμβαίνει στο “εδώ” και “τώρα”. Στην παρουσία και την επαφή των ανθρώπων που αγαπάμε και που ξέρουμε πως μας αγαπούν και αυτοί.
Ο Πάνος Σαπουντζής, μαθηματικός και νευροεπιστήμονας στο ΙΤΕ, συζητάει με τον Καθηγητή Ψυχιατρικής Αργύρη Στριγγάρη για τη σχέση μεταξύ λογικής σκέψης και συναισθημάτων και στο τέλος για τις διαταραχές των συναισθηματικών λειτουργιών σε παιδιά και εφήβους καθώς και για τη σημασία της έγκαιρης παρέμβασης που δεν είναι πάντα φαρμακευτική. Μιλάνε με τρόπο απλό και κατανοητό -εξάλλου ένας από τους στόχους του ScienceMe αποτελεί η καλλιέργεια της εξοικείωσης με τομείς της επιστημονικής έρευνας-. Αυτό που κράτησα είναι πως κάποιες φορές για να μπορέσουμε να σταθούμε και να ηρεμήσουμε θα πρέπει να παραιτηθούμε από κάποιες βεβαιότητες και συναισθηματικές αγκυλώσεις που μπορεί να έχουμε. Πως ο διαχωρισμός δεν πρέπει να γίνεται μεταξύ λογικής σκέψης και συναισθημάτων αλλά στη βάση μεγαλύτερης παρορμητικότητας και μικρότερης παρορμητικότητας, δηλαδή ο τρόπος που στεκόμαστε και σκεφτόμαστε περισσότερο τα πράγματα προτού πάρουμε κάποια απόφαση.
Είναι αυτό που έχω γράψει αρκετές φορές ότι τα συναισθήματα δεν είναι πάντα ισοδύναμα με τα πραγματικά γεγονότα αλλά πολλές φορές πυροδοτούνται από παλαιότερες εμπειρίες, γεγονότα, τραύματα, παρεξηγήσεις, ανασφάλειες. Οι σκέψεις μας καθορίζουν τα συναισθήματά μας και εν τέλει τη δράση μας, τη συμπεριφορά μας.
Μπορεί γνωστικά να λέμε πως η σημερινή μας δυσφορία δεν σχετίζεται με την παιδική μας ηλικία, δεδομένου ότι οι γονείς μας ήταν καλοί άνθρωποι, οι συνθήκες διαβίωσης άνετες. Ίσως τελικά να οφείλεται στα γονίδιά μας, σε κάποιες εγγενείς βιολογικές αδυναμίες ή στο ότι ως άνθρωποι κάνουμε πολλές λάθος επιλογές.
Υπάρχει βέβαια και μια άλλη πιθανότητα. Ο ορισμός του τραύματος: φανταζόμαστε ότι τραύμα σημαίνει κακοποιημένα και χτυπημένα παιδιά που κλαίνε, που δέχονται επιθέσεις, που κάθε βράδυ ταπεινώνονται, που μπορεί να μην τους προσφέρθηκε ποτέ φρεσκομαγειρεμένο φαγητό ή μια εκδρομή.
Η έμφαση στο εξωτερικό δράμα αποκρύπτει μια πτυχή της ύπαρξης. Αυτή της ευθραυστότητας που για να την αντιληφθούμε, αρκεί να σταθούμε και να σκεφτούμε πόσο εύκολα, από τη μια στιγμή στην άλλη, θα μπορούσαμε να μην υπάρχουμε.
Δεν χρειάζεται ποτέ να συμβεί κάτι πολύ σημαντικό για να τραυματιστεί ο συναισθηματικός μας κόσμος. Μπορεί να τραυματιστούμε και να καθηλωθούμε από συμπεριφορές και γεγονότα που δεν έχουν εμφανή σημάδια φρίκης, που δεν θα φαίνονταν ποτέ σε φωτογραφίες, που είναι συμβατά με αρκετή αγάπη και αξιοπρέπεια.
Η εμπιστοσύνη μας μπορεί να κλονιστεί απλά με τη συμβίωση ενός αθόρυβα υποτιμητικού φροντιστή. Η τοξικότητα μπορεί να υπάρχει παράλληλα με τα οικονομικά προνόμια και την καλή διάθεση. Μια μικρή δόση ευνοιοκρατίας ή κρυφού εκφοβισμού μπορεί να ταρακουνήσει τα θεμέλια μιας ζωής. Ένα μυστικό μπορεί να συντρίψει το πνεύμα διαγενεακά χωρίς να ειπωθεί ούτε μια λέξη.
Αρκετοί άνθρωποι που ξεκινούν ψυχοθεραπεία συχνά “παλεύουν” με ένα παράδοξο: οι γονείς μνημονεύονται ευνοϊκά. Και όμως τα πρώτα χρόνια φαίνεται να βρίσκονται πίσω από ορισμένες αναποδιές στην ενήλικη ζωή. Λίγοι γονείς στερούνται καλών προθέσεων και όμως υπάρχει μια μεγάλη μειοψηφία που καταφέρνει να κάνει τη ζωή λιγότερο λογική ή ευχάριστη από ό,τι θα έπρεπε.
Νομίζω πως βοηθάει να είμαστε σε επαφή με την ευαισθησία μας και να αποδεχθούμε πως κάποια στιγμή, ακόμα και το πιο απλό πράγμα μπορεί να μας βγάλει από την πορεία μας.
Το οικογενειακό κουτσομπολιό είναι κάτι αρκετά συχνό και σύμφωνα με το άρθρο μπορεί να έχει και θετικές πλευρές. Κάποιες φορές χρησιμεύει ως τρόπος σύνδεσης, επαφής και ανταλλαγής πληροφοριών εντός της οικογένειας μιας και οι περιστασιακές συζητήσεις για τη ζωή των συγγενών μπορούν να δώσουν μια αίσθηση σύνδεσης και οικειότητας. Μια υποστηρικτική οικογένεια μπορεί να συζητάει για εμάς όταν είμαστε απόντες κυρίως για να δει πώς μπορεί να μας βοηθήσει. Το άρθρο αναφέρει και την Laurie Colwin που έλεγε πως το κουτσομπολιό είναι “συναισθηματικός προβληματισμός”- “emotional speculation” το οποίο σημαίνει όταν κάνουμε υποθέσεις σχετικά με τα συναισθήματα κάποιου -που βεβαίως αυτό είναι κάτι υποκειμενικό και μπορεί να μην αντανακλά την πραγματική συναισθηματική κατάσταση του άλλου-.
Βεβαίως, το περιστασιακό οικογενειακό κουτσομπολιό, τα αστεία, ο τρόπος επικοινωνίας -ακόμα και τα emoticon στο what’s up- που είναι εντελώς χαρακτηριστικά ανάμεσα στα αδέρφια είναι και ένας τρόπος να ξεπερνιούνται κάποιες κρίσεις, η διαχείριση των γονιών που μεγαλώνουν και άλλες επείγουσες καταστάσεις.
Διαφωνώ με τον επίλογο του άρθρου, πως η κριτική και αυτού του είδους η προσοχή μπορεί να είναι η άλλη όψη της αγάπης. Βρίσκομαι πιο κοντά σε αυτό που μου είπε στενό συγγενικό μου πρόσωπο: “είναι άλλο να κουτσομπολεύουν δυο αδελφές και άλλο η μητέρα με κάποια από τις αδελφές ή ξαδέλφη”.
Η ψυχοθεραπεία είναι το κατεξοχήν μέρος για να μοιραζόμαστε τα μυστικά μας, αλλά μερικές φορές είναι δύσκολο να πούμε την αλήθεια ή πιο εύκολο να πούμε ένα μικρό, αθώο ψέμα. Μπορεί σε κάποιους να ακούγεται περίεργο αλλά δεν είναι κάτι σπάνιο εάν σκεφτούμε πως το να μπούμε σε ψυχοθεραπεία δεν είναι απλό και χρειάζεται θάρρος, ειδικά στην αρχή που δεν ξέρουμε τον άλλον και αισθανόμαστε ευάλωτοι. Το άρθρο επικαλείται μια μελέτη σε περισσότερους από 500 θεραπευόμενους η οποία έδειξε ότι πάνω από το 90% είχε πει ψέματα στον ψυχοθεραπευτή τους τουλάχιστον μια φορά. Τα πιο συχνά στις προτιμήσεις ήταν η προσποίηση ότι οι παρεμβάσεις του ψ ήταν βοηθητικές, η άρνηση των συναισθημάτων ανασφάλειας και η υποτίμηση του πόνου και της δυσαρέσκειας που αισθάνονταν στη ζωή τους.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που ένας θεραπευόμενος λέει ψέματα για πράγματα -τα οποία συνήθως είναι για εκείνα που χρειάζεται περισσότερο να μιλήσει-. Κάποιες φορές ανησυχεί πως ο ψυχοθεραπευτής του θα σχηματίσει αρνητική γνώμη για εκείνον, κάποιες άλλες το θέμα από μόνο του προκαλεί αμηχανία και άλλες γιατί θέλει να τον ευχαριστήσει. Η τάση μας να θέλουμε να ικανοποιούμε τους άλλους μπορεί να μας κάνει να λέμε “αλτρουιστικά ψέματα” με σκοπό να προστατεύσουμε τα συναισθήματα τους. Δεν είναι δουλειά σας να προστατεύετε τα συναισθήματα του ψυχοθεραπευτή σας. Αντιθέτως, το πιθανότερο που θα συμβεί είναι η σχέση να αποκτήσει μεγαλύτερη εγγύτητα και θα δείτε βιωματικά ότι ο άλλος δεν θα διαλυθεί ή δεν θα φύγει αν ακούσει την αλήθεια.
Η αποσιώπηση της αλήθειας μπορεί να μας προστατεύσει και από ανατρεπτικά συναισθήματα, όπως άγχος, ενοχή ή θλίψη. Όμως, το κόστος μιας αποκάλυψης έρχεται μαζί με ανταμοιβή. Χτίζεται η εμπιστοσύνη στη θεραπευτική σχέση, έχουμε την ευκαιρία να εμβαθύνουμε, κατευθύνοντας τη θεραπεία προς μια πιο ουσιαστική κατεύθυνση. Όσο περιμένουμε, τόσο πιο εδραιωμένο γίνεται το πρόβλημα.
Το ψέμα μπορεί να προκαλέσει ντροπή και να μας κάνει να αποφύγουμε το θέμα μας. Θα βοηθήσει πολύ να αναγνωρίσουμε και να κατονομάσουμε την ντροπή διερευνώντας πού εμφανίζεται στο σώμα μας. Μπορεί να παρατηρήσουμε ένα σφίξιμο στο στομάχι, ένταση στους ώμους, μάζεμα-σφίξιμο στο σώμα. Όταν έρθουμε σε επαφή με την ντροπή μπορούμε να πούμε στον εαυτό μας με συμπόνια και αποδοχή “μερικές φορές όλοι ντρεπόμαστε και όπως όλα τα συναισθήματα δεν διαρκούν για πάντα”. Όταν βλέπουμε τα συναισθήματα ως μέρος της ανθρώπινη εμπειρίας, νιώθουμε λιγότερο μόνοι.
Κάτι που είναι πάντα χρήσιμο και σε άλλες καταστάσεις είναι να μιλάμε για τη δυσκολία μας. Όταν ξεκινάω να μιλάω γι αυτή, η δυσκολία μου μικραίνει, γίνεται πιο ελαφριά. Μπορείτε να πείτε στον ψυχοθεραπευτή σας πως έχετε πει ένα ψέμα γιατί φοβόσασταν πως θα παίρνατε κριτική εάν του λέγατε την αλήθεια. Μπορείτε να πείτε πως μπορεί να θύμωνε εάν του λέγατε πως δεν πηγαίνει καλά η θεραπεία. Πως φοβόσασταν ότι όλα θα άλλαζαν, ακόμα και η σχέση σας.
Να θυμάστε πως το δωμάτιο της ψυχοθεραπείας είναι ένας ασφαλής χώρος και για πειραματισμούς. Μαθαίνουμε καινούργιους τρόπους με έναν άνθρωπο που ξέρουμε πως δεν θα φύγει, δεν θα πάρει κάτι προσωπικά και κυρίως έχει εκπαιδευτεί γι’αυτό.
Η επίκληση του ηθικού πλεονεκτήματος δεν σημαίνει απαραίτητα ένδειξη αρετής. Συχνά είναι ένδειξη ναρκισσισμού. Οι άνθρωποι που πιστεύουν σταθερά ότι έχουν ανώτερες αρχές έχουν υπέρμετρη γνώμη για την κρίση τους. Το να είμαστε αυτάρεσκοι αποτελεί εμπόδιο στο να σεβόμαστε και να μαθαίνουμε από τους άλλους.
Η αρετή ευδοκιμεί αθόρυβα και κατακτάται μόνο με τις πράξεις μας.
Στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Gestalt στη Μαδρίτη με θέμα «Η θεραπεία Gestalt ως κινητήρια δύναμη αλλαγής» παρακολουθήσαμε διαλέξεις και δουλέψαμε όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οι νέες κοινωνικές σχέσεις οδηγούν σε νέες παθολογίες και αλλαγές στην εσωτερική και εξωτερική μας δομή που πρέπει να εξεταστούν.
Σε μια από τις παρουσιάσεις που παρακολούθησα, συνάντησα την Inna Didkovska, ψυχοθεραπεύτρια Gestalt και Διευθύντρια του Πανεπιστημίου Gestalt του Κιέβου. Η παρουσίασή της με θέμα: «Όταν το οικείο καταρρέει: ζώντας και ασκώντας το επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή σε καιρό πολέμου» ήταν ο λόγος που της ζήτησα να συζητήσουμε για το πώς βίωσε και βιώνει τον πόλεμο, τους τρόπους με τους οποίους στήριξε τον εαυτό της, την άμεση οικογένειά της καθώς και τους μαθητές και τους θεραπευόμενούς της.
Μερικούς μήνες μετά τον πόλεμο βρήκε καταφύγιο στη Χάιφα, όπου έχτισε το σπίτι της κυριολεκτικά από το μηδέν. Συναντηθήκαμε διαδικτυακά στις 20 Οκτωβρίου – την 604η ημέρα του πολέμου- όσο βρισκόταν στην Πολωνία. Η συζήτησή μας έγινε με φόντο την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου. Μιλήσαμε για πολλή ώρα και υποσχεθήκαμε να ξανασυναντηθούμε για να συνεχίσουμε τη συζήτησή μας.
Επέλεξα να εστιάσω και να απομαγνητοφωνήσω τις απαντήσεις των παρακάτω τριών ερωτήσεων:
1. Στο Συνέδριο Gestalt στη Μαδρίτη μίλησες για “θέση μηδέν, όχι ουδετερότητα”. Μπορείς να μου αναλύσεις το νόημα αυτής της φράσης και πώς μπορούμε να βρισκόμαστε σε αυτήν την κατάσταση κατά τη διάρκεια μιας κρίσης;
Η ιδέα μου αυτή είναι επηρεασμένη από τον Friedländer (Το σημείο μηδέν, Δημιουργική Μη-Διαφοροποίηση & Ψυχοθεραπεία Gestalt), καθώς και από ένα σεμινάριο του Daan Van Baalen. Η ουσία της θέσης μου αφορά τον όρο “μη-διαφοροποίηση” σε αντιδιαστολή με την ουδετερότητα. Στο κοινωνικό πλαίσιο, η μη-διαφοροποίηση είναι συνώνυμο της θέσης μηδέν. Για εμένα, η μη-διαφοροποίηση μοιάζει περισσότερο με μια αποσυνδεδεμένη θέση, κατά την οποία βγαίνεις έξω από μια κατάσταση, την κοιτάς από ψηλά και προσπαθείς να αποστασιοποιηθείς από τη συναισθηματική εμπλοκή.
Είναι πιο κοντά στην ανατολική φιλοσοφία, π.χ. στον Βουδισμό. Είναι πολύ ενδιαφέρον να το εξερευνήσουμε στο πλαίσιο του τι συνέβη στο Θιβέτ, όπου όλοι αυτοί οι πνευματικοί άνθρωποι, δυστυχώς, εγκατέλειψαν την προσπάθεια και άφησαν την Κίνα να επικρατήσει.
Αφού ξεκίνησε ο πόλεμος, έγινα ένα άτομο με μια αρκετά ξεκάθαρη θέση. Εννοώ μια θέση που εδραιώθηκε πριν από την αντίληψη, ενδεχομένως ακόμη και πριν από τη λειτουργία της προσωπικότητας. Όταν παρατηρώ συγκρούσεις, όπως αυτή μεταξύ των Παλαιστινίων και των Ισραηλινών, μπορώ να τις αναλύσω, αλλά είναι επώδυνο. Το να βλέπεις ταλαιπωρία, θυμό, επιθετικότητα και βαθύ πόνο και στις δύο πλευρές δημιουργεί ένα μείγμα έντονων συναισθημάτων. Η άποψή μου, η θέση μου είναι ξεκάθαρη για εμένα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν συμπάσχω με τον πόνο των Παλαιστινίων, ιδιαίτερα των πολιτών. Εκλαμβάνω επίσης μίσος από τη Χαμάς. Στη σύγκρουση Ουκρανίας-Ρωσίας, αισθάνομαι τον πόνο των Ουκρανών και τρέφω μεγάλο μίσος προς τους Ρώσους. Προς κάθε τι ρωσικό· σαν οτιδήποτε ρωσικό να είναι κακό – η γλώσσα, τα πάντα. Οι πράξεις τους, τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα, εκλαμβάνονται ως αρνητικές. Βιώνω ένα σύνθετο μείγμα συναισθημάτων, συμπεριλαμβανομένων του φόβου και του πόνου.
Υπάρχει τεράστιος πόνος στην Ουκρανία – χήρες και μητέρες που θρηνούν τα χαμένα τους παιδιά. Ο θυμός είναι πάρα πολύ μεγάλος. Για παράδειγμα, μπορεί να ακούσετε κάποια να λέει: “Ο άντρας μου δεν είναι στον πόλεμο, αλλά ο δικός της σκοτώθηκε στον πόλεμο”. Αναφέρω αυτό το παράδειγμα όχι μόνο για να προβάλω τον πόνο και τον θυμό, αλλά και για να τονίσω τον εγγενή διχασμό σε τέτοιες αφηγήσεις. Αν βγάλεις από την εικόνα τις προκαταλήψεις και τις προσωπικές απόψεις, τότε το μόνο που βλέπεις είναι πόνος και φόβος και από τις δύο πλευρές. Αναγνωρίζω ότι πολλοί Ρώσοι ζουν σήμερα μέσα στον φόβο – φοβούνται τη φυλακή, τον θάνατο ή την πιθανή καταστροφή της Ρωσίας, όπως συνέβη στη Γερμανία μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Ορισμένοι τρέφουν έντονο μίσος, καθώς θεωρούν τους Ουκρανούς ναζιστές. Στόχος μου από τη θέση μηδέν είναι να παρατηρήσω αυτά τα γεγονότα φαινομενολογικά.
Όσον αφορά τον πόλεμο, στα ουκρανικά, λέμε ότι οι άνδρες που βρίσκονται στο μέτωπο βρίσκονται στο “μηδέν”, υποδηλώνοντας ότι βρίσκονται ακριβώς στο σημείο όπου εκτυλίσσεται η σύγκρουση. Αυτή η ορολογία, που πηγάζει από τον πόλεμο, αντανακλά την έννοια της θέσης μηδέν που συζητάμε και προσπαθούμε να διατηρήσουμε ως ψυχοθεραπευτές. Στο μέτωπο, για να επιβιώσεις απαιτείται προσοχή και ακινησία, ώστε να παρατηρήσεις την κατάσταση. Οι στρατιώτες στο “μηδέν” δεν έχουν την πολυτέλεια να είναι συναισθηματικά διχασμένοι. Άλλωστε αυτό αυξάνει τον κίνδυνο να τραυματιστούν ή να σκοτωθούν. Αντίθετα, μια μη-διαφοροποιημένη προσεκτική παρουσία, η θέση μηδέν, αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης.
Επιστρέφοντας στους όρους της θεωρίας Gestalt, γίνεται εμφανές τι συμβαίνει όταν το id σε καταπίνει. Η παραμονή σε μια κατάσταση μίσους οδηγεί σε κλιμάκωση των συναισθημάτων, τα οποία τελικά μας καταβάλουν. Η ένταση αυτή είναι καλή σε μια σκληρή μάχη. Η σύγκρουση είναι καλή· έχει ισχυρή επίδραση. Ωστόσο, είναι εξαιρετικά σημαντικό να ισορροπούμε το συναισθηματικό και το γνωσιακό μας κομμάτι και να εξετάζουμε το πεδίο. Όταν σε καταπίνουν αυτά τα συναισθήματα, μας καταπίνει το id, παύει να λειτουργεί η αντίληψη.
Η επιλογή του διχασμού είναι πολύ λιγότερο επώδυνη. Όταν με ρώτησες αν είναι εφικτό να παραμείνει κανείς στη θέση μηδέν σε μια κρίση, ειλικρινά, εγώ θα το προτιμούσα. Αλλά το να είναι ένα άτομο παρόν και να παραμένει στη θέση μηδέν κατά τη διάρκεια ενός πολέμου είναι πρόκληση. Απαιτεί ένα αυξημένο επίπεδο επίγνωσης. Πολλοί άνθρωποι τείνουν να διχάζονται επειδή είναι πιο απλό, ειδικά όταν βλέπουν τόσο πόνο, όπως εμείς τώρα. Σε καιρό πολέμου, για λόγους ασφαλείας, οι άνθρωποι συχνά νιώθουν την ανάγκη να επιλέξουν και να πουν: “αυτό είναι δικό μου, αυτοί είναι εχθροί, εγώ θα αντέξω, θα ενωθούμε και θα πολεμήσουμε. Μαζί θα νικήσουμε”. Αυτός ο διχασμός είναι πολύ χρήσιμος.
Για παράδειγμα, για τους Ουκρανούς αυτό το ισχυρό μίσος είναι σημαντικό για την αντεπίθεση. Σε κάθε άλλη περίπτωση, εάν δεν το έχεις μέσα σου, δεν μπορείς να πυροβολήσεις έναν άνθρωπο. Οι στρατιώτες χρειάζονται τη δύναμη του μίσους μόνο και μόνο για να επιβιώσουν. Όταν μιλάω με ανθρώπους στην Ουκρανία, ειδικά με στρατιώτες και επαγγελματίες που δουλεύουν με στρατιώτες, επειδή είμαι και επόπτρια, διαπιστώνω ότι συχνά καταστέλλουν την ευαισθησία τους. Οι στρατιώτες δεν μπορούν να πυροβολήσουν όταν συνειδητοποιούν ότι ο άνθρωπος μπροστά τους είναι το παιδί, ο σύζυγος ή ο γονιός κάποιου. Είναι ένας άνθρωπος με όνειρα, συναισθήματα, πόνο και δεν μπορείς να τον πυροβολήσεις.
2. Μπορώ να ρωτήσω πώς είναι τα αγαπημένα σου πρόσωπα και η οικογένειά σου; Και πώς φροντίζεις τον εαυτό σου κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου;
Είναι δύσκολο να το συζητάω επειδή μου προκαλεί έντονα συναισθήματα. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη στιγμή για εμένα, ίσως η πιο δύσκολη στη ζωή μου. Βρισκόμουν στην Ινδία, αναζητώντας ανακούφιση μετά από εννέα χρόνια συνεχών απωλειών. Έχασα τον σύντροφό μου σε ατύχημα με μηχανή, έχασα επίσης τον πατέρα μου, τη μητέρα μου και τον ψυχοθεραπευτή μου που συνεργαζόμουν επί 30 χρόνια, έχασε τη μάχη με τον καρκίνο. Η διαχείριση όλων αυτών των απωλειών με κλόνισε βαθιά. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν το τελειωτικό χτύπημα. Όταν το Κίεβο περικυκλώθηκε από τις ρωσικές δυνάμεις, ο γιος μου ζούσε εκεί. Πολλοί άνθρωποι προέβλεπαν ότι το Κίεβο θα καταλαμβανόταν τις επόμενες ημέρες.
Πριν τον πόλεμο η ζωή μου ήταν αρκετά ισορροπημένη. Ήμουν επιτυχημένη και αναγνωρισμένη επαγγελματίας, είχα ένα διαμέρισμα, ένα καλό αυτοκίνητο, πολλούς φίλους και ήμουν διευθύντρια του Πανεπιστημίου Gestalt. Και ξαφνικά, μέσα σε μια στιγμή, βρέθηκα να μην έχω τίποτα. Απολύτως τίποτα. Δεν ήξερα καν αν θα έβλεπα ποτέ ξανά τον γιο μου. Είναι η μόνη μου οικογένεια. Ωστόσο, όπως είπα και κατά τη διάρκεια του workshop μου, μετά από περίπου δύο εβδομάδες που ένιωθα συντετριμμένη, αποφασίσαμε να αρχίσουμε να το επεξεργαζόμαστε.
Με ρώτησες πώς φροντίζω τον εαυτό μου και θέλω να πω ότι συνεχίζω τη θεραπεία. Έχω τακτικές συνεδρίες θεραπείας Gestalt, και παράλληλα, δουλεύω με έναν θεραπευτή που ειδικεύεται στο τραύμα, συμπεριλαμβανομένων των αίτιων πυροδότησης του διαγενεακού τραύματος. Πέρα από τη θεραπεία και την εποπτεία, είχα την τύχη να έχω την υποστήριξη φίλων και συναδέλφων καθ’όλη τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου.
Τους τρεις πρώτους μήνες του πολέμου, ένιωσα το βάρος ολόκληρης της διοίκησης του Πανεπιστημίου στους ώμους μου, καθώς όλοι ήταν σε κατάσταση σοκ. Πολλοί άνθρωποι έφυγαν από τη χώρα – κάποιοι βαθιά τραυματισμένοι ψυχικά. Οι Ρώσοι κατέλαβαν το σπίτι μιας φίλης μου και το μετέτρεψαν σε στρατιωτική βάση. Όταν το πήρε πίσω, οι ζημιές ήταν εκτεταμένες. Πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχικά τραύματα. Εκτιμώ το γεγονός ότι το Ισραήλ μου παρείχε καταφύγιο, επιτρέποντάς μου να έχω ένα σχετικά σταθερό μέρος για να εγκατασταθώ. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι οι άνθρωποι στο Ισραήλ κατανοούν τις συνέπειες του πολέμου, πράγμα που ήταν ανεκτίμητο για εμένα.
Σε βάθος περίπου έξι μηνών, υπήρξαν περίοδοι κατά τις οποίες τα πράγματα πολύ σταδιακά βελτιώθηκαν. Η παραγωγικότητα ήταν δέκα φορές κάτω από το κανονικό επίπεδο και στη συνέχεια μειώθηκε στις πέντε φορές. Δυστυχώς, με την έναρξη του πολέμου στο Ισραήλ, τόσο ο γιος μου όσο και εγώ χάσαμε και πάλι την παραγωγικότητά μας. Πιστεύω ακράδαντα ότι η θεραπεία και η θεραπεία Gestalt παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αυτοφροντίδα.
Επιπλέον, η υποστήριξη της κοινότητας, των επαφών και των στενών σχέσεων κάνει τη διαφορά. Η Gestalt τονίζει όλο και περισσότερο τη σημασία αυτών των σχέσεων στην αυτοφροντίδα. Οι σχέσεις είναι το σημαντικότερο μέρος της φροντίδας του εαυτού και χαίρομαι που βλέπω ότι οι θεραπευτές Gestalt δίνουν όλο και περισσότερο έμφαση στη σημασία των σχέσεων.
3. Είσαι διευθύντρια του Πανεπιστημίου Gestalt στο Κίεβο. Πώς κατάφερες να μείνεις γειωμένη ενώ δούλευες με ανθρώπους και κοινότητες που βιώνουν το ίδιο συνεχές τραύμα;
Ήταν το πιο δύσκολο εγχείρημα για τους συναδέλφους μου και εμένα. Όταν συναντηθήκαμε στις 22 Μαρτίου, ήμασταν σοκαρισμένοι. Το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να ακυρώσουμε όλες τις εκπαιδευτικές ομάδες. Αντ’ αυτού αρχίσαμε να πραγματοποιούμε ομάδες υποστήριξης για όλους τους φοιτητές του Πανεπιστημίου. Αυτό αποδείχθηκε ένας καλός μηχανισμός υποστήριξης για όλους, καθώς μας έφερε κοντά μέσα σε ένα πλαίσιο αλληλεγγύης.
Θα μπορούσα να μας παραλληλίσω με ένα κοπάδι ζέβρες, που τρέμουν όλες μαζί μετά από την επίθεση ενός λιονταριού. Έτσι, όλοι μαζί, ξεπεράσαμε το σοκ. Δεδομένου του μεγέθους του Πανεπιστημίου Gestalt του Κιέβου, το οποίο έχει περίπου 1500 φοιτητές, πολλοί από τους οποίους είναι ήδη επαγγελματίες ψυχοθεραπευτές, αυτή η υποστήριξη ήταν ζωτικής σημασίας. Μας γείωσε εν μέσω των δυσκολιών.
Στη συνέχεια, επικοινώνησα με τον Jay Levine, ψυχοθεραπευτή Gestalt από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οποίος συντόνισε μια ομάδα υποστήριξης για την ομάδα μας. Συναντιόμασταν κάθε εβδομάδα για τρεις μήνες, με στόχο να γειωθούμε και απλώς να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας. Τότε, όλα τα χρήματα του Πανεπιστημίου ήταν δεσμευμένα στο Κίεβο και δεν είχα πρόσβαση. Για να συντηρήσω το Πανεπιστήμιο και να στηρίξω το προσωπικό,πλήρωνα τους μισθούς από δικά μου κεφάλαια. Στη συνέχεια αποφάσισα να μετακομίσω στο Ισραήλ. Το Ισραήλ μου παρείχε ένα σταθερό περιβάλλον, μου επέτρεψε να ανοίξω τραπεζικό λογαριασμό και μου έδωσε την ευκαιρία να γίνω πολίτης. Όλα αυτά με βοήθησαν να συνεχίσω τη συνεργασία μου με τους ανθρώπους στην Ουκρανία και να διοικήσω το Πανεπιστήμιο Gestalt.
Θα ήθελα να επίσης να τονίσω τον ρόλο της Πολωνίας, την πλησιέστερη γείτονα χώρα της Ουκρανίας, για τη σημαντική βοήθεια κατά την έναρξη του πολέμου. Η χώρα αυτή δέχθηκε μια τεράστια εισροή Ουκρανών γυναικών με παιδιά, των οποίων ο μόνος τρόπος να σωθούν ήταν η διαφυγή μέσω της Πολωνίας- ειδικά με το αεροδρόμιο κλειστό, όπως και παραμένει. Οι Πολωνοί μάς βοήθησαν σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο και μας βοηθούν ακόμα.
Το περασμένο καλοκαίρι έκανα μια μεγάλη περιοδεία σε όλη την Ευρώπη, προσεγγίζοντας φίλους και συναδέλφους θεραπευτές Gestalt, όπως τον Daan Van Baalen στη Νορβηγία, τη Margherita Spagnuolo Lobb στην Ιταλία και τον Jan Rubal στην Τσεχία. Αυτό το ταξίδι λειτούργησε επίσης ως γείωση για εμένα.
Τώρα, θα επισκεφθώ την Ουκρανία. Ακόμα ψάχνω το γιατί ο πόλεμος φαίνεται να με ακολουθεί, αλλά ελπίζω σε κάτι θετικό. Όταν μου ζήτησες να συζητήσουμε, ένιωσα ότι είναι ένα σημάδι για εμένα. Είναι σημαντικό για τους ανθρώπους να ακούσουν για την εμπειρία μου, αν μπορεί να φανεί χρήσιμη. Θεωρώ τον εαυτό μου ένα πολύ ευτυχισμένο άτομο, το οποίο, ωστόσο, έχει έρθει αντιμέτωπο με πολλά τραυματικά γεγονότα. Αυτό το τραύμα του πολέμου… Έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να γίνω μια πολύ ικανή ψυχοθεραπεύτρια.
Θέλω να μοιραστώ τις σκέψεις μου. Σκέφτομαι πολύ το νόημα των πραγμάτων γιατί είναι ζωτικής σημασίας για εμένα. Αναρωτιέμαι γιατί συμβαίνουν όλα αυτά. Ποιος είναι ο σκοπός όλου αυτού του πόνου; Ειδικά για τα παιδιά που άντεξαν και στη συνέχεια πέθαναν. Προσπαθώ να κατανοήσω την ανθρωπότητα. Φαίνεται πως οι άνθρωποι δεν είναι ικανοί να ζήσουν ειρηνικά. Πολλά μέλη της οικογένειάς μου σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς τον Μάρτιο του 1942 και μετά έρχεται η σφαγή στη Μπούτσα τον Μάρτιο του 2022. Στην πόλη καταγωγής μου. 80 χρόνια αργότερα. Και την ίδια στιγμή, εσύ κι εγώ συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι ζούμε σε έναν κόσμο μορφωμένων και πολιτισμένων ανθρώπων.
Πρέπει να θέσουμε το ζήτημα της ευθύνης όχι μόνο για τις δικές μας ζωές, αλλά και για τις ζωές όλης της πολιτισμένης ανθρωπότητας. Κατά τη γνώμη μου, η ανθρωπότητα βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού. Μερικές φορές, βλέποντας τι συμβαίνει στον κόσμο, αισθάνομαι μουδιασμένη και βουβή. Είμαι τόσο τραυματισμένη ψυχικά που δεν μπορώ να μιλήσω. Χρειάζομαι κάποιον να με ρωτήσει για την κατάστασή μου, την άποψή μου, αυτά που με απασχολούν. Και τότε μπορεί να βρω την απάντηση. Ακόμα και οι μαθητές μου στέλνουν μηνύματα: «Inna, μπορείς να πεις κάτι; Μπορείς να κάνεις ένα σχόλιο για την κατάσταση;» Αλλά υπάρχουν στιγμές που είμαι πραγματικά άφωνη. Όταν βιώνεις τόσες απώλειες, ειδικά όταν χάνεις αγαπημένα πρόσωπα, μένεις άφωνη.
Γι’αυτό αυτό σου είμαι ευγνώμων για το ενδιαφέρον σου, τις ερωτήσεις σου και την επιθυμία σου να πω την ιστορία μου, την ιστορία των Ουκρανών, σε περισσότερο κόσμο.
Σε ευχαριστώ, Inna. Συγκινήθηκα πραγματικά από τον τρόπο που μίλησες στο συνέδριο.
Analyse this #not 